ارزیابی تحمل به تنش شوری در لاینهای دابل هاپلوئید و لاینهای اصلاحی مطابق آنها در تریتیکاله از لحاظ صفات زراعی و مورفولوژیک

شوری عامل محدود کنندهی اصلی در تولید محصولات زراعی در نواحی خشک و نیمه خشک دنیا است. این بررسی با هدف ارزیابی تحمل به شوری لاینهای دابل هاپلویید و لاینهای خواهری آنها در تریتیکاله از لحاظ صفات زراعی، مورفولوژیک و فنولوژیک در سال زراعی 88-1378 در قالب دو آزمایش جداگانه به صورت بلوکهای کامل تصادفی جداگانه برای شرایط شوری و شرایط غیرشور (نرمال) اجرا شد. در شرایط شوری از آب آبیاری شور شده با نمک طعام (dsm-1 15 = ec و mm 175 nacl) از مرحله ی رشدی اواسط ساقه روی به بعد استفاده گردید. هجده لاین تریتیکاله مشتمل بر 9 لاین دابلهاپلوئید و 9 لاین خواهری 8f به همراه دو رقم گندم نان (روشن و کویر) مورد بررسی قرار گرفتند. نتایج نشان داد که در دو شرایط تنش و عدم تنش شوری ژنوتیپ های مورد مطالعه از لحاظ صفات روز تا سنبلهدهی، روز تا گرده افشانی، طول آخرین میانگره، مساحت برگ پرچم، تعداد دانه در سنبله، وزن دانه در سنبله، عملکرد بیولوژیک و عملکرد دانه اختلاف معنیداری داشته اند. نتایج تجزیه واریانس مرکب دادهها نشان داد که تنش شوری بر روی تمام صفات به جز تعداد دانه در سنبله تاثیر معنیداری داشته است. اثر متقابل ژنوتیپ در سطوح تنش شوری برای صفات روز تا سنبلهدهی، وزن هزار دانه، عملکرد دانه و شاخص برداشت معنیدار بوده است. در شرایط عدم تنش و تنش شوری لاین های تریتیکاله در مقام مقایسه با ارقام گندم به طور معنی داری از عملکرد بیولوژیک و عملکرد دانه بیشتری برخور دار بودند. همبستگی عملکرد دانه در شرایط بدون تنش شوری با صفات روز تا گردهافشانی، روز تا رسیدگی، مساحت برگ پرچم، تعداد دانه در سنبله، وزن دانه در سنبله و عملکرد بیولوژیک مثبت و بسیار معنیدار بود. ولی همبستگی عملکرد دانه با صفت تعداد سنبله در واحد سطح منفی و معنی دار بود. در شرایط تنش شوری عملکرد دانه با صفات روز تا سنبله دهی، روز تا گرده افشانی، روز تا رسیدگی، طول سنبله، مساحت برگ پرچم، تعداد دانه در سنبله، وزن دانه در سنبله، عملکرد بیولوژیک و شاخص برداشت همبستگی مثبت و بسیار معنیداری داشت. وراثت پذیری عمومی عملکرد دانه در شرایط تنش شوری (52 %) کمتر از شرایط غیر شور (4/81 %) بود. نتایج مربوط به رگرسیون مرحله ای برای عملکرد دانه به عنوان متغییر وابسته در مقابل اجزای عملکرد به عنوان متغییر مستقل نشان داد که در شرایط بدون تنش شوری تعداد دانه در سنبله و وزن هزار دانه بیشترین سهم را در توجیه عملکرد دانه داشتند. در شرایط دارای تنش شوری تعداد دانه در سنبله و تعداد سنبله در واحد سطح از بیشترین سهم برخوردار بودند.تجزیه به عامل ها برای ژنوتیپ های مورد بررسی در شرایط عادی و دارای تنش شوری منجر به شناسایی 4 عامل پنهانی شد. در شرایط بدون تنش شوری مهمترین عامل شناسایی شده اجزای عملکرد دانه و در شرایط تنش نمود کلی گیاه بود. نتایج حاصل از تجزیه ضرایب مسیر برای عملکرد دانه در واحد سطح نشان داد که در هر دو شرایط تنش و عدم تنش شوری تعداد دانه در سنبله بیشترین اثر مستقیم و مثبت را بر روی عملکرد دانه در واحد سطح داشته است. نتایج تجزیه خوشه ای لاین های تریتیکاله و ارقام گندم نشان داد که در شرایط بدون تنش و تنش شوری ارقام گندم در گروهی جداگانه قرار گرفته و لاین های تریتیکاله به ترتیب به دو و سه گروه در شرایط عدم تنش و تنش شوری تفکیک شدند. در میان شاخص های مورد استفاده، شاخص تحمل به تنش (sti) به عنوان بهترین شاخص انتخاب برای تحمل به تنش شوری معرفی شد. بر این اساس لاین 8f با شماره ی 6 به عنوان برترین لاین در شرایط مزرعه ای تنش شوری شناخته شد.